مختصری از اته کو
شرحی در مورد نام ( اَتِه کو )
اَتِه کو = ate ku
عنوان کوهی است بلندتر از سایر رشته کوههای نواحی شهرستان لنگرود و لاهیجان که در ضلع جنوب شرقی لاهیجان و ضلع جنوب غربی لنگرود واقع شده و قابل رؤیت است که امروزه بلندای آنرا بعنوان ایستگاه مخابراتی میشناسیم.مکانی که دیرک ها و آنتن های چنین ایستگاهی را می توان از دور بر فراز آن دید.
آنچه مسلم است عنوان مصطلح شده این کوه در سرتاسر شرق گیلان و حتی تمام گیلان و در مکالمات روزمره توده ها به همین عنوان یعنی « اَتِه کو » خوانده و شنیده شده و میشود.عنوانی که حتی در پاره ای از نسخ خطی و دفاتر دولتی نیز راه جسته و مکتوب شده است.بعنوان مثال در کتاب تاریخ سید ظهیر مرعشی نام این کوه چنین آمده است.
در واقع «اته کو» برگرفته از گویش شرق گیلانی است و اشاره به منفرد ، مجزا بودن این کوه بلند به سایر کوههای مجاور را دارد.امتیازی که باعث شده تا از آن کوهی نامدار و ممتاز بسازد.لازم است تا گفته آید که « اَتِه » به گویش گیلکانه همان « یِتِه » (yete) یعنی یکی میباشد که با ترکیب واژه « کو » (ku) که همان کوه فارسی است در مجموع اَتِه کوه ، ate ku میشود.عنوانی که اشاره به یک کوه ممتاز ،مجزا،منفک و منفرد دارد.عنوانی که قرنها و دوران بسیاری کوه مورد نظر را بدین نام خوانده و شناخته اند.
اما گاها قدری دورتر از اکنون زمان ،هرازگاهی در جای جایی از جغرافیای این بلاد اَتِه کو را اُتُو کو ,otow ku خوانده اند هرچند عنوان یا لقب دوم و غیر مصطلح این کوه یعنی اُتُو کو ، otow ku بسیار اندک نوشته ،خوانده و شنیده شده است. اما جا دارد تا گفته آید که واژه اُتُو ، otow در گویش شرق گیلانی مخفف آفتو ،aftow یا آفتاب است و اگر عنوان دوم این کوه را قدری جدی تر مورد ارزیابی قرار دهیم خواهیم دید « اُتُو کو» ، otow ku برگرفته از دو واژه ترکیب شده ی آفتاب + کوه است که به تلفیق هم عنوان ترکیب شده :اُتُو کو = آفتاب کوه را بدست میدهد. عنوان گیلکانه دیگری که به ارتفاع و استقرار آن در پیشگاه آفتاب را گواهی میدهد.
استقرار کوهی چشمگیر که بلندای آن او را نامدار کرده است.لازم به ذکر است که با تاثیر پذیری از این کوه ،عده ای از مردم همجوار و همسایه با کوه مورد نظر توانسته اند نام خانوادگی فرد را از آن اخذ کنند که البته به اشتباه امروزه بعنوان «عطاکوهی» خوانده می شود.
گذشته از بلندای این کوه به نسبت کوههای اقمار خود ،آنچه موجب نام آوری و شهرت این کوه شده است شاید جدای از صلابت و بزرگیش ،ارزش جغرافیایی این کوه بعنوان وجود هفته بازاری بود که در قرون گذشته در پیرامون آن ایجاد شده است.هفته بازار مردم کوهنشین برای داد و ستد،خرید و فروش تولیدات معیشتی و فراورده های زراعی و …
طبق گزارشات محلی گفته اند که قبل از پیدایش دنیای ماشینیسم در مناطق جلگه ای ، زمانی بزرگترین و پر رونق ترین بازار مردم کوه نشین نواحی شرق گیلان در مسقط الراس اته کو ایجاد میشده.هفته بازاری که بسیاری از مردم ولایت دور دست را به جانب خود خوانده است.هفته بازاری جهت خرید و فروش و تبادل غلات،فراورده های لبنی،خرید و فروش احشام،مرغ و ماکیان،تولیدات صنایع دستی،البسه های پشمی،ابزار آلات کشت و زرع و سایر مایحتاج مردم آن زمان که در این بازار رونق داشته است.
نیز گفته اند که در گذشته های دور مردم کوه نشین در بخش هایی از کوه یادشده مراسم آیینی و سنتی خود را برگزار کرده و در اماکنی وسیع از آن دل به بازی و پایکوبی داده و جشن های خود را در بلندای این کوه بپا میداشتند و در بلندترین اماکن آن دل به دعا و تضرع داده و نیایش می کردند.البته بخش هایی از اراضی این کوه را جهت تدفین نزولات آسمانی یعنی برف بصورت جاهی عمیق کنده تا با تدفین برف های زمستانه بتوانند نیاز یخ یا برف مورد استفاده خود را در تابستان های گرم تامین کنند و اماکنی که امروزه هم گاها بصورت چاله هایی عمیق و بزرگ در حواشی این کوه بچشم میخورد که به گویش گیلکانه آن را «ورف چاق» یا چاله ی برف گویند.
تاثیر پذیری هنرمندان و شاعران شرق گیلان از اَتِه کو ،این کوه ایستاده در تاریخ پر فراز و نشیب زمان،چیزی نیست که بتوان انرا نادیده گرفت.همانگونه که حیدربابای آذربایجان
این کوه ایستاده در فرهنگ آذری منبع الهام شاعر بلند آوازه ی ترک زبان ،زنده یاد شهریار بوده است. «اَتِه کو » نیز با جذبه ی همیشگی اش کماکان به نسوج شاعرانگی شاعران این بلاد راه جسته و موجب تاثیر آنها شده است.بطور مثال زنده یاد محمد امین لاهیجی در یکی از اشعارش با خطاب و اشاره به این کوه میگوید:
اَتِه کوه خو سره فینه ویگینه
(اته کوه کلاه سفید برفی اش را بر میدارد)
جغلئن بازی کونن اَتَل مَتَل
(کودکان دل به بازی اتل متل میدهند)
سبزه دریا زَنِه بَل
( و دریای خزر به رنگ سبز زبانه میکشد.)
زنده یاد محمود پاینده لنگرودی محقق و شاعر بلند آوازه ی لنگرود با تاثیر پذیری و الهام از اته کو می سراید:
او روزئون،نوروز و نو سال که بونه
(آنروزها که نوروز،سال نو می آید)
گالیشونه جونه جی سرما شونه
(سرما از جان دامداران کوهنشین بیرون می رود)
تی سَره برفی عرق چینه به نه
(باد شیطان عرق چین برفی تو را میبرد
بیجه بادِی اَتِه کو سینه زِنه
( وبه سینه اته کو میزند)
گرمِ آفتو هَنه تی باله گینه
(و آفتاب گرم می آید بال تو را میگیرد)
بهاره باد هَنه تی حاله گینه
( و باد بهاری حال تو را میپرسد)
و گذشته از رسوخ و نفوذ این کوه نامدار در نقاشی ها و عکس های هنرمندان گیلک شاید کم نباشد مطالبی از این کوه در مقولات فرهنگی ،تاریخی و تحقیقات قوم پژوهشی قید شده باشد.
به گزارش افراد محلی در ناحیه جنوب شرقی اته کو گویی اماکنی برای تولید صناعات دستی از جمله سفالگری و کوزه گری بوده است.هنوز در جای جای نواحی یاد شده به وفور سفالینه های خرد و کاسه های شکسته و تکه پاره های کوزه بچشم می آید که وجود همه این امتیازات موجب شده تا این بلندترین و ایستاده ترین شاهد جغرافیایی این بلاد با اشتهار و بلند آوازگی نام خود را بعنوان « اَتِه کو » در اذهان مردم دوران و در لبانشان جاری کند.کوهی که قطعا برای همنوردان خستگی ناپذیر و کوهیاران ساعی و پرتلاش الگوی مقاومت در توفانهای دوران زندگی است.کوهی که با صدای بی صدا به کوه مردان و زنان رهجو گوشزد کرده و بلند میخواند:
(کوه نورد ،آنگاه که خسته شدی،بدان که تازه به ابتدای پیکار و در ابتدای مسیر رو به صعود نایل آمده ای
باشد عزم انسان چون تویی راسخ و پایدار )
با آرزوی موفقیت برای تمام کوهنوردان همراه با سلامتی،عشق و انسانیت
نوشته: نادر زکی پور لنگرودی
????
